Necmettin Aslan

Eski adıyla Voyvodo Caddesi olan, günümüzde Bankalar Caddesi olarak bilinen muhit, Karaköy'ün en güzide yerlerindendir.

Voyvodo kelimesi Slavca'dır ve "ağa, bey" anlamına gelir. Rivayete göre, Osmanlı döneminde caddeye bu ismin verilmesinin sebebi, caddeyi bir Voyvodo'nun yönetmesi yüzündendir. Daha sonrasında bu çevrede Comondo ailesinin bu cadde üzerinde pekçok han ve banka binası yaptırdığı bilinir.

Batısında Okçu Musa ile Şair Ziya Paşa caddelerinin kesiştiği alandan başlayıp Yüksekkaldırım Caddesi ile Karaköy Caddesi'nin birbirine kavuştuğu noktada biten, genel olarak Bankalar Caddesi adıyla bilinen Voyvoda Caddesi'dir. Bankalar Caddesi adının aksine bir caddeden ibaret değildir ve Voyvoda Caddesi'nin çevresindeki bir bölgeyi belirtir. Çevrede bankaların yoğunlaşması sonucu Bankalar Caddesi ismini almıştır.
Slavca ağa ve bey anlamına gelen Voyvoda kelimesinin bu caddeye isim olarak verilmesinin sebebinin Galata semtinin Osmanlı zamanında bir Voyvoda tarafından yönetilmiş olduğu söylenir. 
16. yy'da Grand Rue de Pera (İstiklal Caddesi) ile birlikte açılmış olan bu anayol, 16.-17. yy'larda konutların fazla olduğu bir yerleşim yeriydi.
Perşembe Pazarı’nın ortasından geçen Tersane Caddesi’ne paralel ilerleyen, eski Voyvoda Caddesi’nin adıdır Bankalar Caddesi. Bir anlamda Perşembe Pazarı’nın üst sınırını da belirler. 19. yüzyılın başından itibaren bir finans ve ticaret merkezi olmaya başlar. İstanbul’un ilk ticaret borsası da burada açılır. Önceleri yabancı, Cumhuriyet sonrası da yerli bankaların merkez binaları bu caddede yer almıştır. Caddenin iki tarafında boyu çoğu geçen yüzyılın başında yapılmış görkemli binalar sıralanır. Hemen hepsi banka, sigorta şirketi binaları, bankerlerin bulunduğu iş hanlarıdır.

Yuvarlak cepheli, mavi çinilerle bezeli küçük bir binadır Minerva Han. Yüksek Kaldırım ile Bankalar Caddesi’nin kesiştiği köşede Yunanlı mimar Basile Couremenos tarafından 1913 yılında Atina Bankası için inşa edilmiştir. İmar Bankası binası ise Hacı Ali Sokak ile Bankalar Caddesi’nin kesiştiği L şeklindeki parseldedir. İmar Bankası’ndan ilk sahibinin Rum banker Stephanos Pezmazoğlu olduğu söylenir. Hemen yanında 1890’da inşa edilen Macri Han vardır. Camondo Bank’a ait üç bina yıkılarak 1910’da inşa edilen ve sahibi olan sigorta şirketinin adını alan Union Han ise bugün Tütün Han olarak biliniyor.

Vakıflar Bankası binası görece daha yeni bir bina. 1868’de yapılan Kavafyan Han’ın arazisine 1966 yılında inşa edilmiş. Dört büyük sütunu ile öne çıkan Ankara Han’ın yapılış tarihi 1912. Eski adıyla Loranda Han. Daha çok hukuk bürolarına ev sahipliği yapan bir binadır. Yanındaki Jeneral Han’ın yapılış tarihi 1905. Bedros Azaryan’ın yaptırdığı bina önceleri Azaryan Han diye bilinirmiş. Bomonti Biraları, Banca di Roma, Pamukbank gibi kurumlara ev sahipliği yapmış. 1870’lerde yapılan ve bugün Bozkurt Han adını taşıyan binanın shibi ise Sultan Abdülaziz. Önceleri Sultan’ın adıyla, sonra Gümüşlü Han olarak bilinmiş.

Bankalar Caddesi’ndeki sıralı görkemli banka binalarından biri de İş Bankası binası. Hala içine girildiğinde tarihi bir banka şubesine girilmiş hissi veren bir şube de binanın girişinde. Osmanlı Sigorta Şirket-i Umumiyesi’nin 1913-1916 yıllarında yaptırdığı bina, 1953’ten bu yana İş Bankası’nın. 1904 tarihli Camondo Han, 1880 tarihli Sümerbank binası, 1909 tarihli Assicurazioni Generali Han caddenin diğer etkileyici binaları. Has Han ise, ilk yapılışından bu yana değişmemiş neoklasik tarzdaki etkileyici binalardan biri. Ünlü Camondo Merdivenleri de tam burada yer alıyor. Merdivenlerin diğer yanında ise 1880’lerde Fransız mimar Alexandre Yallaury tarafından Şirket-i Osmaniye-i Kambiyo ve Esham için inşa edilen bugünün Demirbank binası yer alıyor.
1856 yılında kurulan Osmanlı Bankası uzun süre Saint-Pierre Han’da faaliyet gösterdi. Şimdiki binası ise 1892 yılında açıldı. Bu binanın tarihte ünlü Taşnak Baskını ile de anıldığını söylemek gerekir. Bu bina, 26 Ağustos 1896 günü Taşnak Cemiyeti’nden tabanca, bıçak ve bombalarla silahlanmış 26 militan tarafından işgal edilmişti. Arnavut korumalarla çatışma da çıkan işgal sırasında 4 Taşnak öldürülmüştü. Sonra, Avrupalılar ve Rusya’nın araya girmesi ile gergin bir diplomasi sürdürülmüş, Taşnak militanların gemiyle ülkeyi terk etmesine izin verilmişti. Hemen yanındaki ikiz ve komşu bina ise 1934 yılından bu yana Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası olarak kullanılmakta.

Bankalar Caddesi’nin ilginç binalarından biri de Bereket Han’dır. 1880 yılında caddeye tramvay döşenirken, buradaki tarihi Francini Han binanın yarısı yıkılınca inşa edilmiştir. Prof. Semavi Eyice’ye göre Francini Han Palazzo Communale diye de bilinen Ceneviz Podestat’ıdır. Bizans’ın son zamanlarına kadar bu bina Galata’yı yöneten Podesta’nın genel merkeziydi. İlk halinin 1261’de inşa edildiği, 1316’da yeniden yapıldığı düşünülen binanın arka tarafının yarısı günümüze dek ulaşmıştır. Tarihçiler bu binanı Galata’nın en eski binası olduğunu vurgular.

1904 tarihli Voyvoda Han, Tramvay şirketine ait olan Şark Han, önceden Baltazzi Han ya da Agopyan Han olarak bilinen Akbank binası, 1902 tarihli Hezaren Han, 1904 tarihli Nazlı Han, 1907’de inşa edilen Ankara Sigorta Han, 1901’de yapılan Vefai Han, 1883 tarihli Burla binası, 1900’de mesken olarak inşa edilen Mevag Binası, Anadolu Finans binası, yeni binalardan Pamukbank binası, Anadolu Finans binası, Yakup İş Merkezi, Hidayet Han, Güven Sigorta binası, Emlak Bankası binası, Hüsnü Gök Han da bugün Bankalar Caddesi üzerindedir.

Tarih boyunca Galata’yı yöneten Voyvodaların oturduğu yerde, 19. yüzyılın ortalarında cadde genişletilerek açılan Voyvoda Caddesi, bugünkü adıyla Bankalar Caddesi, Osmanlı ve Türk bankacılığının doğduğu yerdir. Osmanlı’nın son dönemi ve Cumhuriyetin ilk dönemi boyunca finans merkezi işlevini sürdürmüş, binalarının görkemi bunu tamamlayan bir estetik değer olarak hafızalara kazınmıştır.